En misschien...
misschien is liefde nooit weggegaan.
Misschien zat ze daar al die tijd
stil te wachten
achter de muur van zelfverwijt.
Niet om ons vrij te spreken,
maar om te zeggen:
je was altijd al vrij.
Een ode aan de vrije ziel
We zijn opgegroeid met schuld als gids, als leraar, als waakhond.
Maar wat als het precies dat schuldgevoel is dat ons klein houdt, manipuleerbaar maakt,
en afsnijdt van wie we werkelijk zijn?
Deze tekst is een uitnodiging tot kijken. Naar binnen. Naar waarheid.
Voor wie durft te leven zonder zich schuldig te hoeven voelen –
en daarmee niet alleen zichzelf, maar ook anderen bevrijdt.
Schuldgevoel: De stille onderdrukker die we zelf in leven houden
We kunnen veel verduren als mens. Teleurstelling, pijn, verlies. Maar wat ons werkelijk breekt, wat ons op de knieën krijgt – is vaak niet wat een ander ons aandoet, maar wat we onszelf aandoen. En daarin is zelfverwijt misschien wel het meest genadeloze wapen.
We nemen onszelf van alles kwalijk. Fouten uit het verleden, woorden die we wel of niet hebben uitgesproken, keuzes waarvan we dachten dat ze anders hadden gemoeten. Soms bewust, vaak onbewust, slepen we die schuld met ons mee als een soort onzichtbare ketting. Het drukt op ons hart, vervormt ons zelfbeeld en bepaalt onze keuzes.
Maar wat als juist dat onszelf kwalijk nemen het meest destructieve is wat we kunnen doen? Niet de fout zelf. Niet de gebeurtenis. Maar het voortdurende gevecht ertegen.
Schuld is menselijk – liefde kent geen schuld
Menselijke liefde, dat is geen liefde – dat is een voorwaardelijke versie van liefde. Liefde kent geen schuld. Liefde herkent geen goed of fout. Liefde is een staat van zijn, geen oordeel. Het is puur, ongefilterd aanwezig zijn. Zonder verhaal.
Schuld daarentegen is een menselijk concept. Een construct van het brein. We zijn ermee opgegroeid, opgevoed. Goed en fout. Straf en beloning. Daardoor is schuld diep verweven met ons systeem.
Schuld is verweven met ons systeem – maar wat betekent dat eigenlijk?
Wanneer we zeggen dat schuldgevoel “verweven zit in ons systeem”, bedoelen we niet zomaar dat het iets is wat we wel eens voelen. Nee, het zit dieper. Het is onderdeel geworden van hoe we als mens denken, voelen en handelen. Al van jongs af aan leren we wat hoort en wat niet hoort, wat goed is en wat fout. We krijgen straf als we iets “fout” doen, beloning als we het “goed” doen. Dat lijkt onschuldig, maar het vormt een innerlijk systeem van normen waar schuldgevoel als bewaker optreedt.
Het systeem is dus niet alleen cultureel of maatschappelijk – het is intern. Schuldgevoel wordt een automatische reactie die diep in ons zenuwstelsel gegrift zit. Het stuurt onze keuzes nog voordat we er bewust bij stilstaan. Het wordt een soort interne politiemacht die controleert of we nog wel ‘goed’ bezig zijn. En zo houden we onszelf, vaak zonder dat we het doorhebben, gevangen in een zelfopgelegde kooi van goedkeuring en angst voor afwijzing.
En precies daar maken anderen gebruik van – zonder dat ze het hoeven te forceren
Wat zo gevaarlijk is aan dit ingebouwde systeem, is dat anderen het kunnen bespelen zonder dat ze ooit hard hoeven te duwen. Een subtiele opmerking, een blik, een stilte – en meteen begint dat mechanisme te draaien. “Was ik te bot?” “Had ik dit anders moeten doen?” “Ben ik nu egoïstisch?”
We voelen ons schuldig, nog vóór we rationeel hebben nagedacht. En dus passen we ons aan. We zeggen dat we flexibel zijn, empathisch, meegaand. Maar vaak is het niets anders dan een automatische beweging weg van schuld. En precies daardoor worden we beïnvloedbaar. Niet door brute kracht of dwang, maar doordat we zélf de controle overnemen.
We anticiperen al op de afwijzing, op de teleurstelling van een ander – en stellen onze grenzen bij nog voor iemand ze heeft aangeraakt. We corrigeren ons gedrag om schuld te voorkomen. Dus niemand hoeft ons nog te temmen. We doen het zelf al. En dat maakt ons zo makkelijk stuurbaar.
Wat als we het anders aanpakken?
Wat als we die schuld niet langer proberen te vermijden? Wat als we hem durven observeren in plaats van te onderdrukken? Gewoon… stil zitten. Voelen waar het zit. Kijken wat het zegt. Niet om erin mee te gaan, maar om het te zien.
Wat als we op een dag besluiten: “dit is een illusie”. Geen waarheid. Geen wet. Alleen een oud patroon, ontstaan in een wereld waar liefde vaak verward werd met controle.
Want dat is het: schuldgevoel is geen realiteit. Het is een verhaal in ons hoofd. En hoe langer we het blijven geloven, hoe verder we verwijderd raken van wie we écht zijn.
Hoe stappen we eruit?
De eerste stap is erkennen dat het gevoel er is. Zonder oordeel. Zonder het meteen weg te willen of te veranderen. Ademhalen. Erbij blijven. Het voelen als een energie in je lichaam – niet als een waarheid over wie je bent.
De tweede stap is nieuwsgierig worden. Waar komt dit vandaan? Is dit mijn stem? Is dit de stem waarmee ik naar fouten kijk? Is het een stem uit mijn verleden die ik naar het heden breng? Wie leert mij hier dat ik “slecht” ben?
De derde stap is kiezen: blijf ik dit geloven? Of laat ik het los?
En nee – dat loslaten gaat niet altijd vanzelf. Het vraagt oefening. Geduld. Soms begeleiding. Maar elke keer dat je het observeert in plaats van je ermee te identificeren, verliest het kracht. Je begint het te zien voor wat het is: een innerlijk automatisme. Geen waarheid. Geen vijand. Geen richtingaanwijzer.
Tot je op een dag merkt… het hoeft niet meer. Je hoeft jezelf niet meer te straffen. Je hoeft het niet meer goed te maken. Je hoeft alleen nog maar te zijn. Vanuit liefde. Vanuit rust. Vanuit helderheid.
De moed om naar binnen te kijken
De meeste mensen durven dat niet. Niet echt. Want naar binnen kijken is rauw. Het confronteert. Het dwingt je om te voelen wat je al jaren vermijdt. En misschien nog wel het moeilijkst: het vraagt je om los te laten wat je jarenlang als ‘waar’ hebt beschouwd.
Maar in dat loslaten ligt vrijheid. In dat observeren zit kracht. Niet om schuld weg te duwen, maar om het te doorzien. Om te beseffen: ik ben niet mijn schuldgevoel. Ik ben degene die het ziet.
En als je dat eenmaal kunt, dan begint liefde – de echte. De liefde die geen voorwaarden kent, geen schuld, geen vergeving nodig heeft. Alleen aanwezigheid. Alleen zijn.